Terapia widzenia, ortoptyka, zez to pojęcia coraz częściej wpisywane w wyszukiwarce internetowej. Mamy coraz większą świadomość, że przyczyną trudności w nauce mogą być dysfunkcje wzrokowe i próbujemy znaleźć rozwiązania tych problemów. Dziecko często nie potrafi określić dyskomfortu, który odczuwa, często myśli, że tak powinno widzieć. Dlatego bardzo ważna jest właściwa diagnostyka funkcji wzrokowych oraz trening wzrokowy. Według obserwacji światowej ortoptyki coraz więcej osób wymaga takiego treningu.
Czym jest ortoptyka?
Ortoptyka to dział okulistyki zajmujący się leczeniem zeza (poprzez ćwiczenia ortoptyczne) oraz niedowidzenia (poprzez ćwiczenia pleoptyczne) i dlatego w pracy ortoptysty, aby w pełni zająć się leczeniem, konieczna jest współpraca z okulistą.
Zez jawny jest często traktowany tylko jako aspekt wizualny. Chorobie zezowej towarzyszą zaburzenia wergencyjno-akomodacyjne, które mogą się objawiać np. niewyraźnym widzeniem, problemem z koncentracją czy bólem głowy. Jako specjaliści mamy świadomość, że nie tylko zez jawny powoduje te dolegliwości, ale również zez ukryty. Wiemy, że oba przypadki niosą za sobą dalsze konsekwencje i wymagają terapii. Znane metody leczenia zeza polegają na poprawie czynności mięśni, akomodacji oraz zakresu widzenia obuocznego, a często nieodzownym elementem skutecznej terapii jest odpowiednio dobrana korekcja okularowa.
Widzenie obuoczne to proces łączenia obrazów z obu oczu w jeden. W momencie kiedy oczy nie są ustawione równo, nie współpracują ze sobą. W takiej sytuacji dochodzi często do „wyłączenia” uciekającego oka (tłumienia obrazu oka), może to powodować niedowidzenie. Wpływa to również na zakres widzenia obuocznego. W prawidłowych warunkach mamy 3 stopnie widzenia obuocznego. Pierwszy to jednoczesna percepcja, kiedy jednocześnie widzimy obrazy z obu oczu, drugi stopień to fuzja, kiedy łączymy obrazy w jeden, natomiast trzeci stopień to stereopsja, czyli widzenie głębi obrazu (widzenie 3D).
Akomodacja jest to zdolność oka do widzenia wyraźnego obserwując obiekt w różnych odległościach. W gabinecie coraz częściej obserwujemy zaburzenia akomodacji. Częsta praca w bliskich odległościach, w zamkniętych przestrzeniach powoduje, że oko przyzwyczaja się do patrzenia tylko na tę odległość. Może to powodować m.in. skurcz akomodacji, a niwelować tego typu nieprawidłowości możemy poprzez ćwiczenia ortoptyczne. Niedowidzenie to obniżona ostrość wzroku mimo pełnej korekcji wady. Ćwiczenia pleoptyczne mają na celu poprawę ostrości widzenia, poprzez zmobilizowanie do większej pracy słabszego oka.
Ortoptysta – jakie zadania do niego należą?
Do zadań ortoptysty należy diagnostyka funkcji wzrokowych oraz kompleksowe prowadzenie i nadzorowanie ćwiczeń. Dodatkowo specjalista planuje i kontroluje terapię domową, która jest niezbędna do rehabilitacji dysfunkcji. Kolejnym zadaniem jest przygotowanie układu wzrokowego do operacji zeza oraz prowadzenie rehabilitacji po zabiegu.
Ortoptysta na początku ćwiczeń zapoznaje dziecko z aparatem, na którym będą razem ćwiczyć oraz rodzajem ćwiczeń. To ważne, ponieważ małe dzieci muszą traktować ćwiczenia jako zabawę. Organizuje zabawy, będące przedłużeniem ćwiczeń, np. rysowanie, układanie klocków, puzzli, koralików, itp. Wszystkie te czynności są ściśle powiązane z rodzajem prowadzonych ćwiczeń oraz muszą być kontrolowane przez specjalistę.
Kompleksowa opieka polega również na systematycznej kontroli stanu ogólnego dziecka, znając możliwości oraz dolegliwości pacjenta. Każda choroba ogólna, a także napięcie psychiczne dziecka (np. z powodu niepowodzenia w szkole, przedszkolu lub w domu) może negatywnie wpływać na prowadzoną terapię, dlatego bardzo ważna jest ścisła współpraca terapeuty z rodzicami dziecka. Dodatkowo ortoptysta kontroluje stan okularów, czy zasłonki na oku dziecka oraz nawyki przy ich noszeniu, na bieżąco wprowadza korekty do ćwiczeń wykonywanych w domu oraz informuje o postępach w leczeniu. Doświadczony ortoptysta charakteryzuje się dużą cierpliwością, wzbudza zaufanie u dzieci, co przekłada się na dobre wyniki leczenia.
Na czym polega trening wzrokowy?
Trening wzrokowy jest to szereg zaplanowanych i kontrolowanych czynności, mających na celu usprawnienie układu wzrokowego. Zestaw ćwiczeń jest indywidualnie dobierany dla każdego pacjenta, z uwzględnieniem zdiagnozowanych u niego nieprawidłowości oraz stopnia ich utrwalenia. Podstawowym aparatem wykorzystywanym do ćwiczeń w gabinecie ortoptycznym jest synoptofor. Dzięki temu urządzeniu specjalista może kontrolować i poprawiać dane funkcje wzrokowe, a odpowiednio rozplanowane i powtarzane ćwiczenia utrwalają prawidłowe odruchy. Przy treningu wzrokowym bardzo istotna jest ciągłość wykonywanych czynności oraz nadzór osoby prowadzącej ćwiczenia. Systematyczność jest bardzo istotna również dla ćwiczeń wykonywanych w domu, gdy jej zabraknie skuteczność prowadzonej terapii spada.
Kiedy zgłosić się do ortoptysty?
Na badanie ortoptyczne należy się zgłosić kiedy oczy nie są prawidłowo ustawione. Występuje zez zbieżny (oczy ustawione do nosa), rozbieżny (do skroni), ku górze / ku dołowi i skośny. Przekonanie, że zez jest fizjologią u dziecka do 2 roku życia jest mylne. Kiedy obserwujemy, że oko zezuje po 3 miesiącu życia dziecka powinniśmy udać się do okulisty. Gdy zauważymy, że oko dziecka ucieka na chwilę w momencie gdy dziecko się zamyśli, jest zmęczone, czy osłabione, należy spodziewać się zeza ukrytego. Trzeba wiedzieć, że jest też zez pozorny, który występuje często u małych dzieci, a który wynika ze specyficznej budowy twarzy małego dziecka.
Dodatkowo kiedy obserwujemy objawy takie jak: częste bóle głowy i oczu, zamykanie jednego oka, mrużenie oczu, podwójne widzenie czy zamazywanie się obrazów należy bezzwłocznie udać się do specjalisty. Czasem sygnały świadczące o zaburzeniu funkcji wzroku nie są tak oczywiste, jednak kiedy widzimy, że dziecko przechyla głowę podczas czytania, czy pisania, pomija litery/wersy przy czytaniu, jest senne przy wykonywaniu prac wzrokowych lub ma przy tym obniżoną koncentrację, warto wykonać badanie.
Badanie ortoptyczne – o czym warto pamiętać?
Jeśli podstawowe badanie wzroku nie wykazało wady wzroku, bądź skorygowanie jej nie wykluczyło dolegliwości opisanych wyżej koniecznie zgłoś się na badanie ortoptyczne. Zawsze należy udać się do doświadczonego ortoptyka, do którego na wizytę można umówić się na przykład wypełniając formularz kontaktowy na stronie https://swiatoka.pl/kontakt/. Warto pamiętać, że badanie ortoptyczne jest badaniem nieinwazyjnym, nie wymaga ono wcześniejszego przygotowania, a do przeprowadzenia badania nie ma przeciwwskazań i może
być ono wykonane bez skierowania. Konieczne jest jedynie, aby podczas badania dziecko miało okulary – korekcję, która wcześniej została zalecona przez lekarza okulistę lub optometrystę.